نکاتی برای رشد نوزاد از بدو تولد تا 1 سالگی

     روابط بین والدین و رابطه والدین با کودک نقش اساسی در رشد او دارد. از روز اول تولد لحظاتی به نوزاد می‌گذرد تا خود را با دنیای تازه ‌ای که به آن آمده است وفق دهد؛ زبان ادراکی او با دنیای بیرون متفاوت است، این‌که والدین بدانند او چه می‌خواهد و چه چیز حس می‌کند حقی است که هر کودکی دارد.

     برای رشد بهتر نوزادتان از لحظه ورودش به این دنیا ریزه‌کاری‌هایی وجود دارد که رعایت آن برای هر پدر و مادری ضروری است. با خواندن این مطالب به رشد عاطفی و جسمی او و کمتر کردن نگرانی‌ها و تنش‌های‌تان کمک کنید.

24 ساعت اول عمر نوزاد

     اگر نمی خواهید بعداً حسرت کارهایی را که باید در روز اول زندگی فرزندتان می کردید، بخورید، از حالا خود را آماده کنید.

    در حالی که شما کم و بیش از اتفاقاتی که پس از زایمانتان در بیمارستان خواهد افتاد، خبر دارید، ممکن است متوجه نشوید که مشغله‌های کودکتان دو برابر شما است. ۵ دقیقه بعد از به دنیا آمدنش، به او ضربه می‌زنند، سوزن می‌زنند، قد و وزن او را اندازه گیری می‌کند، از او آزمایش می‌گیرند، تمیزش می‌کنند و بعد هم او را قنداق می‌کند. فرآیند زایمان در هربیمارستانی با بیمارستان دیگر متفاوت است. اما در زیر فرآیند‌هایی که احتمالاً کودکتان طی خواهد کرد، آمده است:

دقیقهٔ اول

     به محض به دنیا آمدن کودکتان، پزشک دهان و بینی او را ساکشن می‌کند تا مخاط بینی و مایع آمنیوتیک را پاک کند و مطمئن شود که مجاری بینی نوزاد باز هستند. سپس رابط ناف را گره می‌زند و می‌برد. همین که کودک از بدن شما جدا شد می‌توانید برای اولین بار او را ببینید. اگرچه بچه‌هایی که تازه به دنیا آمده‌اند، در فیلم‌ها بامزه و شیرین‌اند، اما انتظار نداشته باشید با یک چنین موجود‌تر و تمیزی روبرو شوید. دکتر جنیفر شو، پزشک اطفال و مشاور خانواده، می‌گوید: «کودکتان بیشتر شبیه موجودات فضایی خواهد بود تا یک موجود زمینی! یادتان باشد که او نه ماه در شکم شما شناور بوده است و زمان می‌برد تا او را تمیز کنند. همچینین بدن او پوشیده از لایه‌ای سفید و مومی به نام ورنیکس است. این لایه پوست او را از مایع امنیوتیک موجود در رحمتان مخافظت می‌کند. ورنیکس خیلی راحت از بدن او پاک می‌شود. اگر جوش دانه، لک یا نقطه‌های ریز سفید در بدن او مشاهده نمودید، نگران نشوید؛ این لک‌ها عادی هستند و طی روز‌ها و هفته‌های اول از بین می‌رود. 

دقیقهٔ پنجم

ظرف پنج دقیقه از زمان تولد نوزاد، پرستار سریع نوزاد را تمیز و خشک می‌کند و بعد او را به مکان گرمتری می‌برد تا مانع از دست رفتن دمای بدن او شود. پرستار می‌توانند بعد از آن رابط ناف او را دوباره ببرند، اما این کار را کمی نزدیک‌تر به بدن کودک می‌کند.

     پزشک یا پرستار، میزان آپگار (نمره ارزیابی میزان سلامتی کودک هنگام تولد) او را تعیین می‌کنند تا وضعیت سلامتی او را ارزیابی نماید. یک بار زمانی که کودک به دنیا می‌آید و بار دیگر پنج دقیقه بعد این کار انجام می‌شود. این معاینه ۵ فاکتور را مورد بررسی قرار می‌دهد: تعداد ضربان قلب، تنفس، رنگ، قوام ماهیچه و واکنش کودک. دکتر شو می‌گوید: «نمرهٔ پایین نشان می‌دهد که نوزاد شما در انتقال از محیط رحم به دنیای خارج نیاز به کمک دارد و لزوماً نشان دهندهٔ بیماری یا شرایط جسمانی آتی کودک نیست»

     یک ساعت بعد کودک شما قطرهٔ آنتی بیوتیک چشمی دریافت می‌کند تا از بروز هر گونه عفونت جلوگیری شود. و نیز به ران او ویتامینK تزریق می‌شود تا از مشکل خونریزی جلوگیری کنند. بعد نوبت به محبت ویژهٔ مادر و فرزندی می‌رسد (اگر کودک نیاز به آزمایشات بیشتری داشته باشد، او را به بخش نگهداری از اطفال یا NICU می‌برند؛ بنابر این فعلاً نمی‌توانید فرصت بغل کردن او را داشته باشید)

     همین که یک کم از درد زایمان به حالت عادی بازگردید، پرستار نوزادتان را آورده و از شما می‌خواهد که به او شیر بدهید. اگر‌‌ همان لحظه، شیر از سینه‌تان خارج نشد، نگران نشوید؛ در بیشتر مادران و به خصوص کسانی که برای اولین بار مادر می‌شوند، یک تا دو روز شیر از سینه‌شان بیرون نمی‌آید. دکتر رابرت اتلس، رئیس بخش مامایی و زنان مرکز پزشکی بلاتیمور، می‌گوید: «اما مایع رقیقی به نام شیر آغوز از سینه مادر بیرون می‌آید که حاوی مواد مغذی است که کودک را از ابتلا به بیماری‌های عفونی حفظ می‌کند. وقتی کودک سینه مادر را می‌مکد، هورمون‌های تولید کنندهٔ شیر تحریک شده و این پیام را به بدن ارسال می‌کنند که دیگر وقت آن است که شیرتولید کند.«

     دکتر شو می‌گوید: «یادتان باشد در روز‌های اولیه شیر دهی شما و نوزادتان منحنی تندی از یادگیری دارید و برای هردو شما زمان می‌برد تا به آن عادت کنید.» از راهنمایی‌های پرستاران و مشاوران شیر دهی استفاده کنید. ممکن است نیاز داشته باشید هر دو سه ساعت یک بار به او شیر بدهید. اما اگر نمی‌توانید یا نمی‌خواهید شیر خودتان را به او بدهید، بیمارستان نحوهٔ دادن شیر خشک را به شما نشان خواهد داد.

حالت‌های مختلف شیردهی را اینجا بخوانید.

۱۲ ساعت بعد

     بعد از گذراندن چند ساعتی با کودکتان، پرستار به شما نحوهٔ بستن پوشک، قنداق کردن و حمام کامل را می‌آموزد. همچنین کودکتان با رضایت شما اولین واکسن خود یعنی «هپاتیت ب» را دریافت خواهد کرد.

     ظرف ۲۴ ساعت اول، پزشک شما یا همکار او، نوزادتان را کاملاً معاینه می‌کند. دکتر شو می‌گوید: «پزشک اطفال در ویزیت اول بدن کودک را از سرتا پا معاینه می‌کند.» قد، وزن، اندازهٔ دور سر را با اندازهٔ معمول یک نوزاد تازه به دنیا آمده مقایسه می‌کند. همچنین به صدای قلب و شش او گوش کرده، تب او را اندازه گیری می‌کند و وجود هر نوع ناهنجاری را بررسی می‌نماید. حالا زمان آن رسیده که سوال‌های خود را از او بپرسید، برای روزهای آتی خود از او راهنمایی بخواهید و زمان اولین ویزیت خود در مطب را تعیین کنید.

۲۴ ساعت بعد

     نوزاد شما روزهای اول ۱۲ تا ۲۲ ساعت در شبانه روز می‌خوابد؛ بنایراین از این فرصت استفاده کنید و شما هم به همراه او بخوابید. بدن شما تازه مراحل سخت و طاقت فرسایی را پشت سر گذاشته است، پس با استراحت آن‌ها را جبران کنید و نیروی خود را بازیابید. به علاوه، برای زمانی که نوازدتان را به خانه می‌برید، باید مخزنی پر از انرژی داشته باشید.

وظیفهٔ پدر در زمان زایمان

      تماس گرفتن با خانواده و دادن خبر تولد نوزادتان (قبل از فرارسیدن این روز بزرگ، یک لیست تهیه کنید تا کسی را از قلم نیاندازید)

      گرفتن کلی عکس و ایمیل کردن آن به دوستان و خانواده

      یاداشت برداری از توصیه‌های پزشک (درصورتی که خیلی خسته هستید و نمی‌توانید سخنان او را به ذهن بسپارید).

      پرسیدن سوالاتی درباره وضعیت شما و کودکتان از پزشک متخصص

      محدود کردن ملاقات‌ها برای اینکه بتوانید استراحت کنید (و اینکه به آن‌ها یاد آوری کند که قبل از دست زدن به کودک دست‌هایشان را بشویند).

      یادگرفتن نحوه بستن پوشک، حمام کردن، و کمک به تغذیهٔ کودک

 باید و نباید‌های عکس گرفتن از کودکتان

      حتماً از انگشتان پا، دست و نحوهٔ شیر خوردن او عکس بگیرید! همهٔ عکس‌های شگفت آور او را جمع کنید و نگه دارید.

      از فلاش زیاد استفاده نکنید، ممکن است به چشم‌های نوزاد آسیب برساند. در صورت امکان به‌‌ همان نور طبیعی کفایت کنید و یا سعی کنید در اتاقی روشن از او عکس بگیرید.

      زمینهٔ عکس کودکتان ساده و یک دست باشد. وجود پارچه‌های نقش دار ممکن است زیادی حواس آدم را پرت کند.

      خانواده و دوستانتان را فراموش نکنید؛ آن‌ها بخش مهمی از این روز هستند، بنابراین از آن‌ها در حالی که کودکتان را بغل کرده‌اند، عکس بگیرید.

نوزاد شما از تولد تا 3 ماهگی

     آیا کسی می‌داند که نوزاد چه توانایی‌هایی دارد؟ او در روز‌ها و هفته‌های اول عمر، در نظر چشمان غیر مسلح توانایی‌های زیادی ندارد. ظاهراً بیشترین بخش زندگی او را خوردن، خوابیدن، گریه کردن و خیس کردن جایش اشغال کرده است، به اضافه چند دقیقه از هوشیاری. اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که او قادر به انجام کارهایی خیلی بیش از این‌ها می‌باشد. نوزادان حتی در دقایق اول زندگی اعجوبه هستند. آن‌ها مغز بسیار فعالی دارند و آماده یادگیری می‌باشند.
تحقیقات اخیر که بخش اعظم آن به پیشرفت‌های تکنولوژی از قبیل عکس‌برداری رحمی و تصویر بردای از مغز وابسته است، آنچه را که والدین خیلی پیش از این می‌دانستند، به طور تجربی به اثبات رسانده‌اند: نوزادان باهوش هستند. علاوه بر این، نوزاد با شخصیتی منحصر به فرد به دنیا می‌آید که در هفته‌های اول زندگی او به روشنی مشهود است. «نوزادان هنگام تولد خودشان هستند و این وظیفه ماست که آنها را بشناسیم.»

مهارت به دست گرفتن اشیا در نوزادان

     دیگر وقت آن رسیده است که نوزاد دل‌بندتان مهارت به‌دست گرفتن اشیا را تمرین کند!

     یاد گرفتن روش به‌دست گرفتن اشیا، کودک را قادر به بازی می‌کند. توانایی به چنگ گرفتن اجسام هم‌چنین اولین گام او در مسیر غذا خوردن بدون کمک، خواندن، نوشتن و مراقبت از خود است.

زمان کسب این مهارت

     کودک شما به‌عنوان یک نوزاد دارای توانایی ذاتی گرفتن اجسام است. اما ایجاد هماهنگی در برداشتن و محکم نگه داشتن اجسام در دستش، یک سال طول می‌کشد. پیشرفت رشد نوزاد: در ۳ماهگی به شدت روی این مهارت کار می‌کند و با گذشت هر ماه پیشرفت زیادی هم می‌کند.

نوزاد تا دو ماهگی

     نوزادان هنگام تولد به‌طور ناخودآگاه دارای واکنش به چنگ گرفتن هستند. اگر به کف دست کودک‌تان دست بزنید، انگشتان کوچکش را دور انگشتان شما می‌پیچد. اما این حرکات در ۸ هفته اول غریزی و غیر ارادی هستند. در طول این زمان دستان کودک‌تان بیشتر مواقع در حالت مشت کرده است؛ اما به‌زودی به‌طور ارادی شروع به باز و بسته کردن و امتحان کردن آن‌ها خواهد کرد. حتی سعی خواهد کرد اشیائ نرم مانند حیوان پارچه‌ای را به چنگ بگیرد.

نوزاد تا ۳ماهگی

     نوزادتان هنوز نمی‌تواند آن‌چه را که می‌خواهد درست به چنگ بگیرد. اما پی‌در‌پی به اسباب‌بازی‌ها ضربه می‌زند. هم‌چنین هماهنگی دست و چشمان او در حال رشد است و نگاه او متوجه چیزهایی که دوست دارد در دستش نگاه دارد می‌باشد و دستش را به سمت آن‌ها دراز می‌کند. کودک‌تان می‌تواند روی تشک نرمی دراز کشیده و به چیزهای جالبی که بالای سرش آویزان شده‌اند، ضربه بزند.

محاسبه‌گر رشد

۴تا ۸ ماهگی: نوزادتان در ۴ ماهگی قادر است اشیائ بزرگ (مانند بلوک) را بردارد. تا زمانی‌که انگشتان او مهارت نیافته‌اند، قادر به برداشتن اشیاء کوچک‌تر (مانند نخود) نیست. کمی قبل از رویش اولین دندانش (معمولاً بین ۳تا ۱۲ماهگی) او شروع می‌کند به برداشتن اشیائی که در اطراف خود می‌بیند تا بتواند آن‌ها در دهانش بگذارد. اگرغذای جامد می‌خورد، هنوز نمی‌تواند قاشق را محکم به‌دست بگیرد، اما سعی خود را می‌کند. او می‌تواند شیئی را به سمت خود کشیده و شروع کند به انتقال شیئی از یک دست به دست دیگر. خوب است که از هم اکنون اشیاء قیمتی را از دسترس او خارج کنید و از ایمنی خانه‌‌تان به لحاظ وجود اشیاء کوچکی که می‌تواند باعث خفگی نوزادتان شود اطمینان حاصل کنید.

۹تا ۱۲ماهگی: او اکنون با کمی تلاش می‌تواند اشیائ را بردارد. ترجیح دادن دست راست یا چپ، اکنون به‌تدریج مشخص می‌شود؛ هرچند که شما تا ۲یا ۳سالگی نمی‌توانید چپ دست یا راست دست بودن او را درست تشخیص بدهید. هم‌چینین مهارت استفاده انبری از دستانش که به او اجازه برداشتن اشیاء کوچک میان شست و انگشت اشاره‌اش را می‌دهد، در حال تکامل است. با افزایش این هماهنگی به زودی قادر خواهد بود هنگام غذا خوردن از قاشق و چنگال نسبتا ‌‌خوب استفاده کند، هر چند که ممکن است ترجیح بدهد قاشق را در دستش بگیرد و با دست دیگرش غذا بخورد.

آنچه بعدا روی می‌دهد

     همین که کودک‌تان در به چنگ گرفتن اشیاء به مهارت برسد، به‌زودی پرتاب کردن را یاد خواهد گرفت. پس مواظب باشید، زیرا بسیاری از بچه‌ها از پرت کردن اسباب‌بازی‌شان لذت می‌برند. در پایان یک‌سالگی می‌تواند با توپ بازی کند و اشیا را به هم بکوبد. در پایان دو سالگی جنبه هنری او خودش را نشان داده و عاشق مداد شمعی و شیوه استفاده از آن برای نقاشی کردن و نوشتن خواهد بود. در پایان ۳سالگی به اندازه‌ای در مهارت‌هایش هماهنگی ایجاد شده که بتواند حروف الفبا و یا حتی نامش را بنویسد.

نقش شما

     برای تحریک واکنش به چنگ گرفتن فرزندتان سعی کنید اسباب‌بازی یا شیء رنگارنگی را کمی دور از دسترس او قرار دهید تا به آن چنگ بزند (شیئ را آن‌قدر دور‌تر از او قرار ندهید که نتواند آن‌را بردارد و ناامید شود.) اشیاء زیادی در اختیارش قرار دهید تا بتواند آن‌ها را نیز به راحتی به چنگ بگیرد، از قبیل بلوک‌های نرم، حلقه‌های پلاستیکی و کتاب‌های مقوایی. سپس وقتی‌که روی استفاده انبری از انگشتانش کار می‌کند، او را تشویق کنید تا غذاهای انگشتی نرم مانند نخود و هویج پخته‌شده را برداد. تا زمانی‌که استفاده از قاشق را بی‌آموزد، آداب خوبی برای غذا خوردن خواهد بود. برای جلوگیری از خطر خفگی، خوب است غذاهایی مانند آجیل و هویج خام و سایر غذا‌های غیر قابل حل در آب را از دسترش خارج کنید.

چه موقع باید نگران شد

     اگر کودکتان در ۸ ماهگی ظاهرا هیچ علاقه‌ای به اشیائی که در مقابلش قرار می‌دهید، نشان نمی‌دهد و در ۹ ماهگی تلاشی برای دست زدن به اشیا یا برادشتن آن‌ها نمی‌کند، با پزشک او صحبت کنید. کودکان زودرس ممکن است دیر‌تر از هم سن و سالان‌شان این مهارت را کسب کنند. درباره چهارچوب زمانی متعارف با پزشک او صحبت کنید.

     توصیه متخصص: استفاده از انگشت شست در مقابل سایر انگشتان چنگ گرفتن نام دارد. ابتدا عضلات درشت کودک توسط اسباب بازی‌ها یا سایر فعالیت‌های مناسب سن وی تقویت می‌شود، سپس ماهیچه‌های ریز کودک تکامل یافته‌تر می‌گردند و در این راستا مهارت‌های وی تخصصی‌تر می‌شود. پیشرفت رشد نوزاد به کمک شما نیاز دارد.

تقویت قوه بینایی نوزاد

 آیا می دانید که با بکارگیری ایده هایی جالب، می توانید حس بینایی را در نوزاد خود تقویت کنید؟

     مشاهده بصری یک بخش اصلی از اکتشافات نوزاد است. در طول دو هفته اول، نوزاد تازه متولد شده شما ۲۰ تا ۳۵ سانتیمتری خود را به خوبی مشاهده می‌کند، اما در مورد اجسام دور این طور نیست. میل طبیعی او جست‌و‌جو و اکتشاف در چهره شما خواهد بود و هنگامی‌که او را بغل می‌کنید، تقریباً در فاصله بسیار مناسبی از چشمان او قرار دارید.

     به آگاهی او از حرکات اطرافش توجه کنید و فرصت‌هایی را برای چشمانش پدید بیاورید تا اجسامی را که به آرامی حرکت می‌کنند دنبال کند. کودکان تازه به دنیا آمده برای مدتی طولانی به پرده یا درختانی که بر اثر وزش نسیم به آرامی حرکت می‌کنند، خیره می‌شوند.

     به او اسباب بازی‌هایی را که دارای تضادی شدید بین رنگ‌های تیره و روشن (مثل سیاه و سفید) هستند، نشان بدهید.

     گاه به‌ گاه او را به مکان‌های مختلف ببرید و جا به جا کنید، تاب خوردن با او به آرامی، می‌تواند ساده‌ترین راه برای این باشد که او چیز‌های مختلفی را ببیند.

     یک وسیله متحرک جالب بالای گهواره‌اش نصب کنید و دکور میز یا دیواری که نزدیک گهواره‌اش است را مدام عوض کنید.

     اجازه دهید او در یک آیینه نشکن خود را تماشا کند.

راهکار والدین

     یکی از مادرانی که تازه وضع حمل کرده بود می‌گفت: «از کارت‌های تبریک نو رسیده‌ام به عنوان تصاویری که نوزادم به آن‌ها نگاه کند استفاده کردم. من دو تا از آن‌ها را روی میزِ کنار گهواره‌اش (که مرتب دکور رویش را تغییر می‌دادم) و دو تای دیگر را روی دیوارِ نزدیک گهواره‌اش قرار دادم. من کارت‌هایی را انتخاب کردم که تصاویری از نوزادان یا چهره داشتند. ما خیلی زود متوجه شدیم که تصاویر مورد علاقه او کدامند، چون او مشتاقانه به برخی از آن‌ها خیره می‌شد و وقتی بزرگ‌تر شد سعی می‌کرد با آن‌ها صحبت کند! یکی از تصاویر مورد علاقه او یک تصویر کارتونی از یک نوزاد با صورتی بزرگ و چشمانی درشت بود. من از آن تصویر کپی گرفتم، روی آن را روکش کردم و کنار گهواره‌اش نصب کردم.»

موهای نوزادم کی شروع به رشد می کنند؟

     نوزادان پس از گذشت مدتی موهای مادرزادی خود را از دست می دهند و مجدداً رویش موی خود را آغاز می کنند.

     گفتن آن سخت است چون رویش موی نوزادان می‌تواند تفاوت زیادی با هم داشته باشد. بعضی از بچه‌ها با موهایی پر پشت به دنیا می‌آیند، در حالی که برخی دیگر موهای کمی دارند. به علاوه اغلب نوزادان در ۶ ماهه اول عمرشان تمام موهای مادر زادیشان را از دست می‌دهند. گاهی اوقات مو‌های جایگزین سریعاً در می‌آیند، اما با رنگ و جنس متفاوت. در برخی از نوزادان رویش مجدد مو مدتی طول می‌کشد. در هر صورت خیالتان راحت باشد، کودکتان بالاخره موهای معمولی خود را خواهد داشت، هرچند که ممکن است مدت زمان زیادی طول بکشد.

3  واقعیت درباره رشد نوزاد

     منظور از رشد نوزاد فقط افزایش قد و وزن او نیست، توضیحات استادیار پزشکی اطفال در دانشکده پزشکی هاروارد را در این خصوص مطالعه کنید.

     دکتر کلر مک کارتی  (Clair MacCarthy) استادیار پزشک اطفال دانشکده پزشکی هاروارد می‌گوید: «رشد نوزاد می‌تواند موضوع گیج کننده‌ای باشد». راهنمایی‌های متخصصانه او را درباره اینکه مقدار و سرعت رشد کودکتان چقدر باید باشد، مطالعه کنید:

     فقط به افزایش وزن فکر نکنید.در یک یا چند هفته اول بعد از تولد نوزاد، ۱۰درصد از وزن او کاهش می‌یابد. اما دوباره خیلی زود این وزن از دست رفته را باز می‌یابد. به همین دلیل پزشکان اطفال انتظار دارند وزن نوزاد تا ویزیت ۴ماهگی ۲برابر شود و تا اولین تولدشان این وزن را به سه برابر برسانند.

     جدول رشد شروع خوبی است.پزشک کودکتان رشد او را در جدول قد و وزن بررسی می‌کند. در هر بار معاینه منحنی رشد او باید به سمت بالا بوده و در یک بار ویزیت جهش ناگهانی نداشته باشد (برای مثال از صدک ۱۰به صدک ۵۰).

     ژن‌ها نیز نقش دارند.در حالی که صدک‌های قد و وزن معمولاً در یک حوزه قرار دارند، ژنتیک نقش بزرگی ایفا می‌کند. اگر پدرش یا شما قد بلندی داشته باشید، تعجبی ندارد که قد نوزادتان در صدک نودم و وزن او در صدک پنجاهم باشد.

دندان درآوردن

     دندان در آوردن نوزاد از مراحل هیجان انگیز و شاید سخت زندگی اوست و بهتر است با علائم آن آشنا شوید.

     اکثر بچه‌ها بین ۴ تا ۶ ماهگی کم کم دندان در می‌آورند. در بچه‌هایی که زود دندان در می‌آورند، ممکن است در ۳ ماهگی برآمدگی‌های سفیدی در لثهٔ آن‌ها ظاهر شود؛ اما در بچه‌هایی که دندان‌هایشان دیر در می‌آید، ممکن است رویش اولین دندان در آن‌ها تا ۱ سالگی یا بیشتر به تعویق بیافتد (در مواقع نادر کودکانی هستند که در‌‌ همان هنگام تولد دندان‌هایشان پیدا است). هر وقت که اولین دندان ظاهر شد، این مرحلهٔ مهم را با عکس گرفتن و یادداشت تاریخ آن جشن بگیرید.

     دندان‌ها در واقع هنگامی که کودک در رحم مادر است شروع به رویش می‌کنند و جوانه‌های دندان درون لثه شکل می‌گیرند. دندان‌ها طی یک دورهٔ یک ماهه یکی یکی بیرون می‌آیند و اغلب اما نه همیشه، به این تریتب پیدا می‌شوند: اول دو دندان وسطیِ جلو در پایین لثه، بعد دو دندان وسطی بالا و بعد دندان‌های کناری و پسین. ممکن است همهٔ دندان‌ها صاف نباشند، اما نگران نباشید با گذشت زمان همهٔ آن‌ها صاف می‌شوند.

     آخرین دندان‌ها (دومین دندان‌های آسیاب، در عقب دهان در لثهٔ بالا و پایین)، معمولاً در دومین سال تولد کودک ظاهر می‌شوند. تا ۳ سالگی، کودکتان باید ۲۰ دندان شیری داشته باشد که این دندان‌ها تا زمانی که دندان‌های دائمی خود را در شش سالگی در بیاورد، نمی‌افتند.

نشانه های دندان درآوردن کودک چیست؟

     سیاری از والدین معتقدند که کودکشان هنگام درآوردن دندان عذاب می‌کشد (اما برخی از کودکان بدون هیچ مشکلی این دوره را طی می‌کنند). رایج‌ترین علائم دندان درآوردن عبارتند از:

 تراوش آب دهان (که ممکن است باعث ایجاد تحریکات پوستی شود)

 ورم لثه و حساس شدن آن

 زودرنجی و نق زدن

 پس زدن غذا

 مشکل به خواب رفتن

     با اینکه بسیاری از والدین قبل از رویش دندان جدید شل شدن مدفوع، آبریزش بینی یا تب را گزارش می‌کنند، اما بسیاری از کار‌شناسان معتقدند که این مسائل ربطی به رویش دندان ندارند. ویلیام سیزر نویسنده «کتاب نوزاد» (The baby book)، یکی از کارشناسانی است که معتقد است این علائم با دندان درآرودن مرتبط هستند. سیزر معتقد است که دندان درآوردن می‌تواند منجر به اسهال و تحریکات پوستی شود، زیرا بزاق دهان کودک به روده‌های او رسیده و مدفوع را شل می‌کند. وی معتقد است تورم لثه ممکن است تبی خفیف (حدود 38.3) نیز ایجاد کند.

     از طرف دیگر کار‌شناسان رشد اطفال مانند پنلوپ لیچ تایید می‌کنند که دندان درآوردن نمی‌تواند باعث ایجاد تب، اسهال و استفراغ یا بی‌اشتهایی شود. و این‌ها علائم بیماری‌اند که باید بررسی شوند. تی بری، پزشک برجستهٔ اطفال، می‌گوید این علائم به دلیل وجود عفونتی بی‌ارتباط با دندان هستند، اما استرس یا فشاری که دندان درآوردن به همراه دارد می‌تواند کودکتان را درست قبل از رویش دندان جدید، مستعد عفونت کند.

     تنها چیزی که کار‌شناسان با آن موافق‌اند این است که درصورت مشاهده علائم نگران کننده یا دمای مقعدی به میزان 38.33 درجه سانتیگراد یا بیشتر (در کودکان کمتر از سه سال ۳۸ درجه یا بالا‌تر)، باید با پزشک کودکتان تماس بگیرید. پزشک باید تشخیص بدهد که آیا این علائم نشان دهندهٔ مشکلی (مثل عفونت گوش) هستند که نیاز به درمان دارند یا نه. اگر مدفوع نوزادتان شل شده اما اسهال نگرفته نگران نباشید؛ خود به خود رفع می‌شود.

برای کاهش ناراحتی کودکم چه کار باید کنم؟

     به او یک چیزی بدهید تا بجود؛ یک چیزی مثل دندانگیر لاستیکی محکم و یا پارچهٔ سرد. اگر کودکتان آنقدر بزرگ شده که بتواند غذا‌های جامد بخورد، غذاهایی خنک مثل ماست و کمپوت سیبِ پوره شده می‌تواند به کاهش ناراحتی او کمک کند. یا می‌توانید یک چیز سخت و غیر شیرین مثل نان سوخاری به او بدهید تا بجود (از دادن هویج به او خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث خفه شدن او شود). مالیدن انگشت تمیزتان به لثه او با ملایمت و اندکی فشار در قسمتی که ناراحتی دارد نیز می‌تواند به طور موقت از درد او بکاهد.

     اگر این شیوه‌ها موثر واقع نشدند، برخی از پزشکان پیشنهاد می‌کنند که به او مقدار خیلی کمی قرص مسکن کودک مانند استامینوفن بدهید، اما قبل از آن با پزشک خود مشورت کنید (هرگز به کودکتان آسپرین ندهید و حتی آن را روی لثه‌اش نمالید. استفاده از آسپرین در کودکان باعث ایجاد سندروم رای (Reye «s syndrome) می‌شود که وضعیتی نادر اما بسیار خطرناک است و در کودکانی که در حال بهبود از بیماری ویروسی هستند، اتفاق می‌افتد. از علائم این سندرم استفراغ شدید، گیجی یا بیش فعالی غیر عادی است که با پیشرفت بیماری به بیهوشی و تشنج منجر می‌شود. سندرم رای در ۲۵ درصد موارد کشنده است پس حتماً مراقب داروهایی که به نوزادتان می‌دهید، باشید.

     همچنین می‌توانید از ژل موضعی استفاده کنید و روی لثه بمالید. اما قبل از استفاده با پزشک مشورت کنید. مصرف بیش از حد این ژل ممکن است باعث بی‌حس شدن پشت گلوی کودک شود و واکنش gag را که به نوزاد کمک می‌کند تا مانع پریدن آب دهان به گلویش شود، در او ضعیف شود. کلاً استفاده از این ژل‌ها خطری ندارد، اما در مواردی نادر ممکن است ایجاد حساسیت کنند.

     اگر ترشح بزاق دهان در صورت کودک حساسیت یا التهاب پوستی ایجاد کرد، آن را با پارچه نرم نخی به آرامی خشک کرده اما از مالیدن پوست خودداری کنید. همچنین می‌توانید قبل از چرت زدن یا قبل از ساعت خواب، روی چانه‌اش وازلین بمالید تا پوست او را از سوزش بیشتر محافظت کنید.

آنچه که نوزادتان به یاد می آورد

تا به حال برای نوزادتان آواز خوانده‌اید و به این فکر کرده‌اید که آیا آخرین باری را که آن آواز را برایش خواندید به یاد می‌آورد؟

     دکتر کارولین روی کلییر (Carolyn Rovee-Collier) استاد روان‌شناسی در دانشگاه روتگرز در پیسکاتاوی، نیوجرسی، می‌گوید نوزادان خیلی بیشتر از آنچه که ما تصور می‌کنیم به یاد می‌آورند. وی حافظه کودکان ۱۰ روزه را مورد آزمایش قرار داده و می‌گوید حافظه نوزادان مانند بزرگسالان عمل می‌کند. همین طور که چیز‌ها را تجربه می‌کنیم، رابطه‌هایی را با آن‌ها خلق می‌کنیم و این رابطه‌ها در حافظه ما می‌مانند.

     اگر نوزادی فقط یک بار چیزی را بشنود یا ببیند، آن را به یاد نخواهد آورد. اما اگر در طول دوره کوتاهی چند بار آن را بشنود (ترانه، یا چهره یا اسباب بازی)، آن را به یاد می‌سپارد. برای مثال اگر به نوزاد سه ماهه‌ای به مدت ۶۰ ثانیه یک سگ پارچه‌ای را نشان دهید، اما هرگز آن را برایش یادآوری نکنید، چیزی را که دیده است به خاطر نخواهد آورد. تحقیق راوی کلییر نشان می‌دهد در صورتی که آن را چند ساعت بعد و دوباره روز بعد به او معرفی کنید، نوزادتان تا دو هقته بعد هنوز آن را به یاد خواهد آورد. اگر هفته بعد آن را به او نشان دهید خواهید دید که این مدت دو برابر می‌شود. در صورت تداوم دیدن آن (داشتن شانس بازیابی خاطره‌اش) و در صورتی که دوره بین دیدن آن طولانی و طولانی‌تر شود، قاعدتاً ممکن است قادر باشد که برای همیشه آن را به خاطر بسپارد.
     کاربرد مهم این مهارت شگفت انگیز: عکس‌های مادربزگش را که چند ایالت آن طرف‌تر زندگی می‌کند، به او نشان دهید. اگر این عکس را روز بعد دوباره به او نشان دهید، و بعد چند روز بعد، و بعد در فواصل معین، روزی که مادر بزرگش را ببیند چهره‌اش برایش آشنا خواهد بود.

بدفرمی جمجمه نوزادان

     اگر فرم سر نوزادتان قرینه نیست و یا دارای فرو رفتگی و برآمدگی غیر عادی است، نگران نباشید، این بدفرمی ها قابل درمان هستند.

     عبور از کانال زایمان، شکل جمجمه نوزاد را به طور موقت گرد یا بیضوی می‌کند. این برای نوزاد طبیعی است، زیرا سر او از قطعات جدا از هم تشکیل شده که به مرور زمان به هم جوش می‌خورند. سرِ کودک پس از تولد به مدت چند روز یا هفته، مختصری بد فرم می‌ماند.

     اما اگر سرِ کودک دچار یک نقطه مسطحِ ماندگار در یک سمت یا پشتِ سر شود می‌تواند نشانه دفورمیتی موقعیتی جمجمه باشد. این مشکل به اسم «سرِ مسطح» نیز شناخته می‌شود که درصورتی که کودک به طور مداوم در یک حالت بخوابد یا مشکلی در عضلات گردنی داشته باشد ایجاد می‌شود.

     خوشبختانه دفورمیتی موقعیتی جمجمه بدون جراحی درمان می‌شود و هیچ گونه عارضه‌ای در طولانی مدت نشان نمی‌دهد.

     معمولاً در نوزادانی که به پشت می‌خوابند و سر آن‌ها بر سطحی تکیه دارد، سر تغییرِ شکل داده و این مشکل دیده می‌شود. علت این امر، نرمی بیش از حد سر آن هاست که جمجمه را برای رشد بی‌نظیر مغز در سال اول زندگی آماده می‌کند. این جمجمه نرم مستعدِ هر تغییر شکلی است.
     در بیشترِ نوزادانِ مبتلا به این دفورمیتی، محدودیت حرکات گردنی نیز وجود دارد که منجر به چرخش سر به یک سمت و یک موقعیت خاص می‌شود. واژه علمی آن «تورتی کولیس» است.

     توصیه مشاور:  تورتیکولی یا کج بودن گردن یک بیماری است که بیشتر در نوزادان دیده میشود.بعضی از مادران در 8-6 هفته اول بعد از زایمان متوجه میشوند گردن نوزادشان به یک طرف کج و منحرف شده است. نوزاد بیشتر سرش را به یک طرف نگه میدارد و چرخاندن سر به طرف دیگر برایش مشکل است. به این بیماری تورتیکولی مادرزادیCongenital muscular torticollis میگویند.

     رابطه علت و معلولی تورتی کولیس و دفورمیتی وضعیتی جمجمه دو طرفه است. بیشتر نوزادان با تورتی کولیس متولد می‌شوند که شاید مرتبط با قرار گرفتنِ جنین در رحم مادر طی زایمان دیررس باشد و تدریجاً به دفورمیتی وضعیتی جمجمه پس از تولد منجر شود. نوزادان مبتلا به بدشکلی جمجمه باید انرژی بسیار زیادی را صرفِ چرخش سر خود کنند که منجر به امتناع از این عمل می‌شود، در نتیجه سفتی گردن در اثر عدم استفاده از آن ایجاد می‌شود. کودکان زودرس به دلیل جمجمه نرم‌تر برای این دفورمیتی مستعد‌تر می‌باشند. از طرفی به دلیل شرایطشان و شکنندگی بیشتر، احتمال اینکه بدون حرکت به پشت بخوابند، بیشتر است. حساس بودن شرایط این کودکان منجر به مراقبت ویژه آن‌ها در بخش نوزادان می‌شود. یک نوزاد قبل از تولد هم می‌تواند به دلیل فشارِ لگن مادر یا یک جنین دیگر دچار فشار بر جمجمه شود. در واقع وقوع این مشکل در حاملگی چند زایی، غیرمعمول نیست.

     زمانی که سرِ نوزاد شما بدشکل است با متخصص او مشورت کنید تا مطمئن شوید مشکل او دفورمیتی وضعیتی جمجمه شایع و بدون نیاز به عمل جراحی است یا کرانیوسینوستوزیس نادر با نیاز به عمل جراحی. کرانیوسینوستوزیس زمانی به وقوع می‌پیوندد که استخوان‌های مجاور جمجمه خارج از روال عادیِ خود، به هم جوش بخورند. این جوش خوردگی رشدِ جمجمه را در جهت عمودی محدود می‌کند و سر شروع به رشد بیش از حد در جهات دیگر می‌کند. این الگو مشخصی از دفورمیتی مغز استخوان ایجاد می‌کند که با دفورمیتی وضعیتی جمجمه بسیار متفاوت است. دفورمیتی وضعیتی بیشتر پشتِ جمجمه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علائم و نشانه‌ها

     تشخیص آن برای والدین آسان است. سرِ نوزادان در یک سمت به طور غیر عادی صاف است و گوش‌‌ همان سمت به داخل فرو رفته است. در موارد جدی ممکن است تحدب در سمت مقابل دیده شود و پیشانی غیرِ قرینه رشد کند. اگر علت تورتی کولیس باشد، گردن، فک و صورت ممکن است غیر قرینه باشد. درست است که سایر قسمت‌ها نیز ممکن است درگیر شوند، در دفورمیتی وضعیتی همیشه قسمتِ پشتِ جمجمه بیشترین درگیری را دارد.

     تشخیص معمولاً با معاینه سر و بدون نیاز به آزمایش و رادیوگرافی صورت می‌گیرد. پزشک شرح حالی از نحوه خواب نوزاد می‌گیرد. اگر ابهامی وجود داشت با یک متخصص و جراح مغر و اعصابِ اطفال مشورت کنید. اشعه ایکس و سی تی اسکن هیچ نقشی در شناسایی و تفکیک آن از کرانیوسینوستوزیس ندارند.

درمان
     برای درمان، هنگام خواب جهت نوزاد را عوض کنید و او را تشویق به تغییر جهتِ خواب نمایید تا فقط به یک سمت نخوابد. بالش‌های لبه دار به کودک امکان تکیه سر در جهات مختلف را می‌دهند. اما قبل از استفاده برای حصول اطمینان از استفاده آن‌ها با پزشک مشورت کنید. در کل باید از هر وسیله‌ای که باعث محدودیت حرکت نوزاد می‌شود، اجتناب کرد. به علاوه باید موقعیت خواب نوزاد در گهواره را در نظر گرفت. بیشتر والدینِ راست دست کودک را به دست چپ تکیه می‌دهند و در گهواره می‌گذارند و بچه به پهلوی چپ قرار می‌گیرد. در این شرایط نوزاد باید به سمت راست چرخش کند. تورتی کولیس و مسطح شدن در سمت راست به مراتب شایع‌تر از سمت چپ است.
همواره سعی کنید در اکثر ساعات روز و در زمان‌هایی که نوزاد بیدار است، او را روی شکم بخوابانید. نه به گونه‌ای که تمام وقت او رویِ شکم بخوابد. بلکه تعادلی بین شکم و پشت برقرار شود. نگاه از بعد و زوایای دیگر به نوزاد، بینش بهتری از محیط اطراف او می‌دهد. از طرفی به نوزاد آموزش تکیه کردن به بازو را می‌دهد که عضلات او را برای چهار دست و پا راه رفتن و نشستن آماده کرده و به تقویتِ عضلات گردنی او کمک می‌کند.

     به دلیل اینکه اکثر مبتلایان به دفورمیتی وضعیتی درجاتی از تورتی کولیس را دارند، مسلماً فیزیوتراپی و ورزش‌های گردنی بسیار کمک کننده خواهند بود. از فیزیوتراپیست تکنیک حرکات کششی را یاد گرفته و آن‌ها را در خانه به صورتِ تدریجی با کودک خود تمرین کنید. بیشتر حرکات شامل کشش به سمت مخالف محل ضایعه می‌شوند. با این تمرینات عضلات گردن کشیده و قوی می‌شوند. حرکات اگرچه ساده به نظر می‌رسند، ولی باید درست انجام شوند.
در شرایط حاد این بیماری ممکن است پزشکان پارچه‌ای در قالب کلاه یا هدبند تجویز کنند. که در صورت استفاده در ۴ تا ۶ ماهگی که بیشترین دوره رشد است، بهتر جواب می‌دهد. بعد از ۱۰ ماهگی تأثیر آن بسیار کمتر است. عملکرد آن‌ها وارد کردن فشار اندک ولی مداوم بر جمجمه در حال رشد نوزاد است که به پروسه رشد آن جهت درست بدهد.
اما هرگز بدون ارزیابی کودک توسط پزشک از این وسایل استفاده نکنید. تعداد اندکی از کودکان کلاه سر می‌کنند. تصمیم به استفاده از کلاه بر پایه شرایط کودک است که صورت کودک دفورمیته شده یا والدین بسیار ناراحت می‌باشند.

بهبودی بیماری

بهبودی نوزادان با این بیماری بسیار خوب پیش می رود. هر چه نوزاد بزرگ‌تر می‌شود، به طور طبیعی حرکات خود را هنگام خواب بیشتر می‌کند که به تغییر پوزیشن آن کمک می‌کند.
بهتر است کودک را به پشت قرار دهیم تا خودش موقعیتش را بدون هیچ اجبار قبلی تعیین کند.
به عنوان یک قانون عمومی زمانی که کودک برای اولین بار مستقلاً می‌نشیند، دفورمیتی وضعیتی دیگر پیشرفت نمی‌کند. پس از ماه‌ها و سال‌ها که از رشد جمجمه کودک می‌گذرد، حتی در مورد شرایط حاد، بهبودی حاصل می‌شود. سر هرگز به طور کامل قرینه نمی‌شود، اما در مقایسه با روزهای اول غیر قرینگی کمتر می‌شود. در اواخر کودکی صورت به دلیل رشد جمجمه و مو‌ها و ورود به زندگی پرتحرک برجسته‌تر می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این بیماری دیگر یک بیماری اجتماعی نیست. این بیماری رشد مغزی کودک را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد و بعداً مشکلات ذهنی ایجاد نمی‌کند.

پیشگیری
     برای پیشگیری از سندرم مرگ ناگهانی، نوزادان باید به پشت خوابانده شوند، حتی اگر احتمال مسطح شدن پشت جمجمه وجود داشته باشد (همانطور که گفته شد، فقط در هنگام بیداری نوزاد و نظارتِ والدین کودک بر روی شکم خوابانده شود). با این وجود تغییر دادنِ موقعیتِ سر نوزادان در شب و هنگامی که خوابند و خواباندن آن‌ها به شکم در زمانِ بیداری و نظارتِ والدین و ارائه محرک‌هایی در طولِ روز برای تقویت عضلات کودک و تحرک او، به کاهش ابتلا به این بیماری کمک می‌کنند.

بهبود رابطه پدر و نوزاد

 نوزادان بیشتر از خردسالان به پدرشان نیاز دارند. شکل‌گیری رابطه پدر و مادر از قبل از به دنیا آمدن نوزاد شروع می‌شود. در مرحله‌ای که نوزاد پا به دنیای بیرون می‌گذارد نحوه ارتباط برقرار کردن با او بنیان‌گذار ارتباط‌های بهتر در سنین متفاوت است. وظیفه هر مادری است که ارتباط بین نوزاد با پدر را مستحکم کند.